چالش نسل جدید تخفیف‌‏های فروشگاهی/ حقیقی یا دروغین؟

در مورد فعالیت این فروشگاه‌ها، برخی گمانه‌هایی مبنی بر پولشویی را مطرح می‌کنند و معتقدند که فعالیت این دست فروشگاه‌ها، پوششی برای اقدامات کلاهبردارانه از طریق برخی آیتم‌ها و تخفیف‌هایی است که توسط آن‌ها به مشتری ارائه می‌شود. اما با این وجود، این قبیل گمانه‌ها تا به امروز صرفا در حد مطرح کردن اتهام از سوی برخی فعالان صنفی نسبت به این فروشگاه‌ها بوده است. یک‌بار در سال‌های قبل، یکی از مقامات صنفی استان مازندران گفته بود: «مجتمع‌های بزرگ و ارزانکده‌ها یک تهدید جدی محسوب می‌شوند. آن‌ها فقط پولشویی می‌کنند و باعث شده‌اند اجاره‌مغازه‌ها افزایش پیدا کند.» صحبت‌هایی از این جنس به شکل جسته و گریخته در این سال‌ها مطرح بوده، اما با این وجود، این پرسش مطرح است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای جدید براساس چه مکانیزمی عمل می‌کنند و نحوه فروش و تخفیف‌های بزرگی که روی کالاهای‌شان به مشتری می‌دهند چه مبنایی دارد؟ در اوایل دهه ۷۰ که فروشگاه‌های زنجیره‌ای مثل شهروند و رفاه با حمایت دولت پا به عرصه وجود گذاشتند، شاید کسی تصور نمی‌کرد که در ابتدای قرن جدید بیش از ۲۰ فروشگاه زنجیره‌ای نسل نو ( فقط در بخش خواروبار و خوراکی‌ها) در پایتخت و در شهرهای کوچک و بزرگ فعال باشند؛ تحولی بزرگ که البته با علامت سوال‌هایی بزرگ‌تر همراه است. در سال‌های اخیر در مورد فعالیت پشت‌پرده این فروشگاه‌ها و جریاناتی که به آن‌ها وابسته هستند، گمانه‌هایی مطرح شده بود و در عین حال بحث مالکیت فروشگاه‌های مذکور مورد سوال برخی نیز بوده است. مالکیت آنها آن گونه‌ای که به نظر می‌رسد متعلق به افراد حقیقی یا بعضا برندها و گروه‌های صنعتی شناخته‌شده مثل گروه گلرنگ یا گروه میهن است. اما برخی این شائبه را هم مطرح می‌کنند که ممکن است این افراد وابسته به نهادهای شبه‌دولتی باشند و از سوی برخی جریانات مورد حمایت قرار گرفته باشند. مساله دامپینگ، کم‌فروشی در لوای ارزان‌فروشی، تخفیف‌های شائبه‌دار و صوری از طریق بستن قراردادهای ویژه با برخی تامین‌کنندگان یا سودی که از طریق سرمایه در گردش خود می‌برند، بعضی از اتهاماتی‌ست که نسبت به فروشگاه‌های زنجیره‌ای مطرح شده است. تخفیف‌ها، واقعی یا صوری؟ درباره فعالیت این‌ فروشگاه‌ها و اهداف و کارکردهای‌شان، خسرو فروغان‌گران‌سایه، رئیس سابق کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق بازرگانی ایران به «هم‌میهن» می‌گوید: «فروشگاه‌های بزرگ قرار بوده است که کالاهای بهتر، باکیفیت‌تر، دردسترس‌تر و متنوع‌تر را عرضه کنند و از طرفی با قیمت‌ تمام‌شده کمتری کالا را به مشتری بدهند. اما در ایران ساختار و تعریف درستی برای فروشگاه‌های بزرگ نشده است. مشخص نیست که دقیقا این فروشگاه‌ها کار ویژه‌شان چیست. آیا می‌خواهند ارزان‌فروشی داشته باشند، آیا به دنبال عمده فروشی هستند یا اینکه کالاهای باکیفیت‌تر ارائه می‌کنند. به دلیل عدم نظارت، سوءاستفاده‌های زیادی در این فروشگاه‌ها شکل گرفته است. در مواردی فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌آمدند و برای برخی کالاهای‌شان تا ۶۰ درصد تخفیف می‌زدند. در صورتی که قیمت خود کارخانه ارزان‌تر بود. این به چه معنی است؟ آیا فروشگاه می‌خواسته ضرر کند؟ در واقع به این صورت بوده است که یا کم‌فروشی می‌کردند یا روی قیمت‌ها و کالاهای دیگرشان افزایش قیمت می‌دادند یا بعضا سفارش‌هایی به کارخانه می‌دادند که کیفیت را پایین‌تر بیاورند و یا از کمیت بزنند. مثلا یک دستمال کاغذی ۲۰۰ برگی را از فروشگاهی می‌خرید و بعد می‌بینید که ۱۰۰ برگ داخل آن است. آن‌وقت ۲۰ یا ۳۰درصد برایش تخفیف گذاشته‌اند. در حقیقت به شکل دیگر گران‌فروشی انجام گرفته است. فروغان درباره نحوه افزایش سرمایه در این فروشگاه‌ها توضیح داد: «کسانی با سرمایه کوچک آمدند و با یکی دو فروشگاه شروع کردند و الان یک‌دفعه با ثروت آنچنانی شعبه‌های مختلفی زده‌اند. این رشد و افزایش سرمایه مالی عجیب است. در مواردی جنس‌های تقلبی یا قاچاق در آنها وجود دارد. به دلیل اینکه این فروشگاه‌ها قدرت مالی پیدا کردند، کمتر با آنها برخورد شده است. متاسفانه آنها به خیلی از تولیدکنندگان هم فشار وارد کردند. طبیعتا هر چیزی که یک دفعه رشد کند، جای ابهام دارد.» تاریخچه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران گرچه قدمت فروشگاه‌های بزرگ در ایران به دهه ۳۰ و ۴۰ برمی‌گردد، اما در اوایل دهه ۱۳۷۰ شکل و مدلی جدید از این فروشگاه‌ها توسط نهادهای دولتی به راه افتاد که تحولی در زنجیره توزیع، عرضه و الگوی مصرف ایجاد کرد. در آن زمان و در فضایی که بازاریان به عنوان یک نهاد تاثیرگذار در مناسبات سیاسی و اقتصادی مطرح بودند، سردمداری مخالفت با این فروشگاه‌ها را عهده‌دار شدند. مخالفان بر این باور بودند که تاسیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بار سنگینی بر دوش دولت است و با سیاست کلی که کم کردن حجم دولت بود، به کلی مغایر است. گروه‌هایی از اصناف و بازاریان در سال‌های ابتدایی راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، در اطلاعیه‌هایی هشدار می‌دادند که از بین رفتن کسبه خرده‌پا به نفع دولت و حکومت نیست. از سوی دیگر اما موافقان بر این عقیده بودند که تاسیس این مراکز پیامدهای حذف متعدد، بهبودی نسبی ترافیک شهری، امکان ارائه کالا و خدمات در شبانه‌روز، یکسان شدن قیمت‌ها، صرفه‌جویی در وقت و… را به دنبال خواهد داشت. دولت و سیاستگذاران در آن زمان به این نتیجه رسیده بودند که یکی از دلایل اصلی گران‌فروشی، نبود شبکه مناسب توزیع است و حالا این فروشگاه‌ها می‌توانند این مشکل را بر طرف کنند. به‌رغم موانع و مخالفت‌هایی که وجود داشت، سیاست دولت، شهرداری و بانک مرکزی در آن زمان حمایت از راه‌اندازی نسل جدیدی از فروشگاه‌ها بود که از یک‌سو قرار بود به نیازهای طبقه اجتماعی پس از جنگ پاسخ دهد و از سوی دیگر بنا بود کالاها را با قیمت مناسب به دست مردم برساند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای وابسته به کجا هستند؟ اما تقریبا در یک‌دهه گذشته، نسل جدیدی از فروشگاه‌ها در ایران پا گرفتند که می آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...