گاز روسیه  را می‌خریم با گاز خودمان که نمی توانیم بفروشیم بگذاریم روی هم!

چیزی حدود ۷۵ تا ۹۵ میلیارد مترمکعب گاز روی دست روسیه مانده است. غول صادرات گاز که این روزها به دلیل تهاجم به اوکراین از سمت اروپا تحریم شده، حالا ناچار است حجم زیادی از گاز خود را به هر طریق ممکن بفروشد یا آن را بسوزاند و از بین ببرد. در این وانفسا ایران که خود دومین مالک بزرگ ذخایر گازی جهان است، اعلام کرده که حاضر است از روسیه گاز وارد کند! این موضوع تبدیل به بحث‌های جنجالی بین مخالفان و موافقان شده است. موافقان اعتقاد دارند که این اتفاق می‌تواند نیاز ایران به گاز ارزان روسیه را تأمین کند و از آن سمت تحریم روسیه را دور زده و بخشی از گاز این کشور را صادر کند و حق ترانزیت آن را دریافت کند اما مخالفان می‌گویند که اولا مشخص نیست روسیه این گاز را ارزان در اختیار ایران بگذارد و نکته بعد اینکه ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مالکان ذخایر گاز جهان نباید به واردات از روسیه وابسته شود و توسعه میادین گازی خود را رها کرده و امتیاز بهره‌برداری از آن را به شرکای عرب منطقه واگذار کند.این منتقدان می‌گویند که ایران زیرساخت کافی برای صادرات گاز روسیه ندارد و بنابراین بحث دریافت حق ترانزیت از صادرات گاز روسیه عایدی مالی چندانی برای ایران ندارد. ماجرای جنجالی خرید گاز از روسیه چندی پیش وزارت نفت مدعی شد که تفاهم‌نامه‌ای ۴۰ میلیارد دلاری بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه امضا کرده است. هرچند گازپروم هیچ رقمی برای این تفاهم‌نامه قید نکرد و این ادعا تنها به منابع ایرانی محدود ماند و از سوی دیگر تفاهم‌نامه هم از نظر تجاری اهمیت چندانی ندارد اما حالا رسانه‌های نزدیک به دولت مدعی شده‌اند که ذیل این تفاهم‌نامه قرار است ایران گاز مازاد روسیه را بخرد. ظاهرا در این تفاهم‌نامه محورهای متعددی در ارتباط با تجارت گاز تعریف شده که پرسروصداترین آن «واردات و سوآپ گاز از روسیه» است. محوری که از قضا به گفته مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران زودتر از سایر موضوعات به مرحله عقد قرارداد خواهد رسید. وزارت نفت گزارش داده که روس‌ها به دنبال تحریم‌ اروپایی‌ها، برای ۷۵ تا ۹۵ میلیارد مترمکعب از گازشان بازاری ندارند و به دلیل ضعف زیرساخت‌های اتصالی، این گاز به‌راحتی قابل تغییر مسیر به بازارهای غیراروپایی هم نیست. وزارت نفت مدعی است که این اتفاق یک فرصت کلیدی برای ایران است تا گاز روسیه را از عملیاتی‌ترین مسیر ممکن، یعنی از طریق ترکمنستان و با برعکس کردن (Reverse) خط لوله CAC، به این کشور و سپس از طریق دو خط لوله با ظرفیت نهایی ۲۰ میلیارد مترمکعب به ایران وارد کند. سوآپ گاز روسیه؛ با کدام منطق؟ این بحث‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که در سال‌های گذشته ده‌ها پروژه ایرانی_روسی یا با پیمان‌شکنی روسیه بی‌نتیجه مانده یا منافع ایران لحاظ نشده است. نیروگاه بوشهر، میادین نفتی آذر، آبادان و پایدار غرب، منصوری و چنگوله، نیروگاه سیریک، خط‌آهن گرمسار_اینچه‌برون، واکسن کرونا و... نمونه‌های آن هستند. با این حال حتی اگر قصد چشم‌بستن روی تمام این تجارب را هم داشته باشیم، باز هم برخی نظرات کارشناسی خبر از برد_ برد نبودن تفاهم‌نامه جدید می‌دهد. برای مثال طبق اظهارات وزارت نفت، سوآپ گاز روسیه قرار است در ایفای تعهدات ایران به مشتریانش کمک کند. در حال حاضر ایران با دو کشور قرارداد گازی دارد؛ ترکیه و عراق. ترکیه خود یکی از بزرگ‌ترین مشتریان گاز روسیه است و از طریق دو خط لوله عظیم نه تنها گاز روسیه را وارد می‌کند، بلکه تا پیش از جنگ اوکراین، یک کشور ترانزیتی برای صادرات گاز روسیه به اروپا به شمار می‌آمد. ظرفیت ترانزیت گاز روسیه از طریق ترکیه به اروپا نیز حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب در سال است که از همه این ظرفیت استفاده می‌شد. علاوه بر این، ترکیه با خطوط لوله «ترک‌استریم» و «بلواستریم» و با مسیری بسیار کوتاه از طریق دریای سیاه، مستقیما گاز روسیه را دریافت می‌کند. بنابراین از نگاه برخی کارشناسان منطقی برای انتقال مسافتی بیش از دو هزار کیلومتر برای گاز روسیه از قزاقستان به ازبکستان، ترکمنستان و ایران جهت تحویل به ترکیه وجود ندارد. ضمن اینکه ترکیه اخیرا با اقداماتی سعی بر تأمین نیازش از سایر کشورها به جای روسیه و ایران داشته، نمونه آن هم افزایش واردات گاز مایع ترکیه از نزدیک به ۱۰ کشور بوده است. همچنین دو سال است که قرارداد جدید گازی با جمهوری آذربایجان برای خرید سالانه شش میلیارد مترمکعب گاز فاز دوم میدان شاه‌دنیز بسته است. دلیل دیگری که موجب شده برخی کارشناسان، سوآپ گاز روسیه به ترکیه را منطقی ندانند این است که ظرفیت نهایی خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه کمی بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال است که تقریبا از همه این ظرفیت استفاده می‌شود و برای اجرائی‌شدن عملیات سوآپ، به احداث خطوط لوله جدید از جنوب ایران تا مرز ترکیه و مناطق جنوب شرق نیاز است که می‌تواند تا ۱۵ میلیارد دلار هزینه داشته باشد. دومین بازار باقی‌مانده ایران، عراق است که مشتری گازی روسیه نیست و ایران می‌تواند گاز روسیه را در شمال شرق تحویل گرفته و مصرف کند و به همان میزان گاز (با کسری حق سوآپ) به عراق تحویل دهد. هدایت‌الله خادمی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی مجلس دهم، ادعای توان واردات و فروش گاز روسیه با قیمت بالاتر را در گفت‌وگو با «شرق» منطقی ارزیابی نمی‌کند. او پیش از هر توضیحی منتقدانه می‌گوید: کار به جایی رسیده که دومین دارنده ذخایر گاز جهان واردکننده شده است و روسیه‌ای که حاضر نیست فقط چند درصد کم‌شدن صادراتش را تحمل کند، ایران را به عنوان راهی برای جبران بازارهای ازدست‌رفته خود می‌بیند. او ادامه می‌دهد: بدتر این است که برخی به جای اینکه پاسخ‌گو باشند، این را یک دستاورد معرفی می‌کنند! این ماجرا نه تنها برای ما دستاورد نیست بلکه باید برایش عزاداری کرد. دومین مالک ذخایر گاز، واردکننده از روسیه می‌شود او توضیح می‌دهد: ما اصلا با کشوری قراردادی نداریم که بخواهیم گاز روسیه را سوآپ کنیم یا حتی در آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...