ایران به برنامه بلندمدت توسعه نیازی ندارد/ ابتهاج چگونه دو برنامه موفق را اجرا کرد؟

زهرا علی‌اکبری- بررسی‌ها نشان می‌دهد سیاست های کلی برنامه'>برنامه‌ی هفتم در مجمع تشخیص مصلحت نظام در حال بررسی است و هرچه که بگذرد اخبار بیشتری از مفاد و جهت‌گیری‌های برنامه هفتم منتشر خواهد شد. به سیاق سال‌ها و برنامه‌های گذشته، سیاست‌های کلی پس از اعلام نظر مشورتی مجمع، توسط رهبری ابلاغ خواهد شد. متعاقبا سازمان برنامه و بودجه وارد سازمان و ساختار برنامه شده و به روال گذشته، نظام نامه برنامه را ابلاغ خواهد نمود. نهایتا هم لایحه برنامه به مجلس خواهد رفت.چنین فرایندی در برنامه هفتم هم در حال طی شدن است. شواهدی دیده نمی‌شود که این فرایند دستخوش تغییر شود هرچند که اما و اگرهایی هم در باره اصل برنامه به گوش می‌رسد و حتی برخی نظرات در مورد واگذاری نگارش برنامه به نهادهایی خارج از سازمان برنامه، شنیده می شود. همه اینها مرا برای تدوین گفتگویی کوتاه و مفید درباره برنامه هفتم ترغیب می‌نمود. چهره مد نظر من برای مصاحبه، گزینه مناسبی برای گفتگو درباره موضوع بود. صاحبنظری در حوزه برنامه‌ریزی توسعه که سابقه سال‌ها فعالیت در سطوح کارشناسی و مدیریت میانی در سازمان برنامه و بودجه را داشته است و از نزدیک به امتیازات و نقاط ضعف این سازمان آگاهی دارد. به علاوه سال‌ها عضو هیات علمی دانشگاه بوده است. به اینها باید تحصیلاتش تا مقطع دکتری و اندیشه‌ورزی‌هایش در حوزه نظری را نیز اضافه نمود. آخرین کار نظری ایشان کتاب ارزشمند"هفتاد سال برنامه‌ریزی توسعه در ایران" است که در سال ۱۳۹۹ توسط مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه منتشر شد. کتابی که موشکافانه به هفتاد سال برنامه‌ریزی بلندمدت در ایران پرداخته و فراتر توصیف، به تحلیل چندی و چرایی آسیب ها و چالش نظر داشته است. در فصل پایانی کتاب هم ماحصل همه بررسی‌ها در قالب نسخه هایی کاربردی و ممکن برای بهبود و اصلاح، پیشنهاد شده است. همه اینها نشان می داد که گزینه مناسبی برای گفتگو در باره برنامه هفتم و برنامه ریزی در ایران را انتخاب کرده‌ام. مشکل اما عدم تمایل مصاحبه شونده به گفتگو بود. ایشان تمایلی به مصاحبه نداشت. معتقد بود حرف نگفته‌ای نمانده و آنچه که باید گفته شود، نوشته،گفته و منتشر شده است...از من اصرار بود و از ایشان بی‌رغبتی محض...عدم تمایلش بر استدلالی تکان‌دهنده و جالب استوار بود و آن هم اینکه به این باور رسیده بود که در این سال‌ها دیگر ارزش و وزن کلمات از دست رفته است. دیگر هشدارها و انذارها تاثیری در فرایندها و نگاه‌ها ندارد.گویی یک بی‌تفاوتی و کرختی مزمن در سیستم پدید آمده است تا بدانجا که هیچ درد و رنجی سیستم، سیاستگذاران، متولیان و مجریان را به تکاپو و تلاش جدید سوق نمی‌دهد. چراغ‌های قرمز هم دیگر مورد اعتنا نیست! از طرفی به این نکته تلخ اشاره هم داشت که در طی سال‌ها ندیده وزیر و وکیل و یا نهاد موثری خود را نیازمند گفتگو با صاحبنظر و اندیشمندی بداند و این گفتگوهای دلسوزانه و متعهدانه در بهترین حالت در حد رسانه‌ای باقی می‌ماند! بدترین حالتش هم کنارگذاشتن اهل اندیشه و تحلیل از مدیریت و اجراست! به عنوان یک خبرنگار ، حرف‌های آشنایی می‌شنیدم. در این سال ها بسیاری از اهل نظر و اهل تجربه، ترجیح می‌دهند سقف نگاه و انتظارات شان را به کف تقلیل دهند تا بتوانند آرامش ذهنی بیش‌تری داشته باشند. این گزاره درستی است که کلمات کارکردشان را از دست داده اند.گویی بار معنایی خود را از دست داده اند. رنگ ها هم توجهی را به خود جلب نمی نمایند. کارت قرمز و زرد دیگر کارکردی برای نظام حکمرانی ندارد. با همه اینها و علیرغم درستی شواهد و استدلال های تلخی که بدان استناد می‌کرد، اهمیت برنامه هفتم و نگاه امیدوارانه درونی ایشان به آینده، موجب شد بتوانم بعد مدتی چانه‌زنی و ذکر مصیبت، کار به گفتگویی ثمربخش ختم شود. پرسش‌هایی کوتاه و کلیدی مطرح شد. پاسخ‌ها هم در حد امکان براساس حوصله مخاطبی که شاید بر این عقیده باشد که دیگر گفتگو فایده ندارد، تنظیم شده است. گفتگو با دکتر فتح اله آقاسی زاده ، در کافه خبر خبرانلاین با ارجاعات ایشان به منابع مکتوب و چهره‌های معتبر، به دور از مغلق‌گویی پیش روست. بیشتر بخوانید: مصوبات تازه مجمع تشخیص مصلحت : از اصلاح سن بازنشستگی تا رفع فقر سالمندی یک چهارم جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰/ پانزده درصد سالمندان تنها هستند آیا برنامه‌های بلندمدت ۵-۷ ساله، تاثیری بر روند توسعه و پیشرفت کشور داشته‌اند؟ به نظر اجماعی وجود دارد که برنامه‌های نخستین ایران برنامه های موفقی بوده‌اند. موفقیت این برنامه‌ها ناشی از چند دلیل مهم بود. اول از همه اینکه برنامه‌های نخستین (برنامه اول و دوم)، عمرانی بودند برای مثال برنامه اول که برای دوره زمانی ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۴ تدوین شده بود، در عنوان هم"عمرانی" خوانده می‌شد. در قانون مصوب ۲۶ بهمن ۱۳۲۷ مجلس شورای ملی و در گزارش مصوب کمیسیون برنامه مجلس)۲۷.۶.۴)، "برنامه هفت ساله عمرانی کشور"، مجموعه‌ای از "عملیات در رشته های مختلف امور اقتصادی و اجتماعی" را شامل می‌شد. در "قانون اجازه اجرای موقت برنامه هفت ساله مصوب ۲۸.۴.۱۳"، نیز به دولت اجازه داده شد "عملیاتی که سازمان برنامه مفید و به تدریج قابل اجرا می‌داند"، تصویب نموده و اجازه اجرای آن را به سازمان بدهد. همه مستندات نشان می‌دهد که برنامه اول شامل"عملیات مدنظر سازمان برنامه" و به عبارتی"شامل عملیاتی بود که مجموع آن برنامه هفت ساله عمرانی نامیده می‌شد". در قانون برنامه دوم نیز سازمان برنامه به عنوان سازمان ویژه اجرای کارهای عمرانی شناخته می‌شد. قانون برنامه دوم حتی برای سازمان برنامه نقش دستگاه اجرایی قائل شده بود. سازمان برنامه در آن دوران به عنوان "بزرگ‌ترین سازمان عمرانی کشور" شناخته می‌شد و "تشکیلات سازمان برنامه اساسا به سمت اجرای مستقیم طرح‌های عمرانی بزرگ و نظارت بر آن گرایش پیدا کرد." " از مهم‌ترین برنامه‌های تفصیلی مربوط به قانون برنامه دوم، پروژه‌هایی چون ساخت سد ساوه، ساخت سد درود زن، احدا آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...