زبان‌ فارسی در دوران بازگشت طالبان/ عصبیت‌های قومی بار دیگر گلوی «وطن فارسی» را خواهد فشرد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، زبان فارسی در افغانستان همواره با چالش‌های متعددی مواجه بوده است، از تلاش برای جایگزین کردن زبان پشتو با این زبان در دوره‌های مختلف تا حذف آن با واژه‌های انگلیسی و مهاجرت‌های اجباری شاعران و نویسندگانش. این موضوع هر چند با فراز و فرودهایی مواجه بوده، اما در تاریخ 400 ساله اخیر افغانستان همواره به چشم می‌خورد.زبان فارسی این روزها در افغانستان وارد مرحله جدیدی شده است. عده‌ای از اهالی فرهنگ افغانستان معتقدند که طالبان در دوره جدید به تقابل با این زبان می‌پردازد و سعی در حذف آن از هویت و فرهنگ مردم افغانستان دارد؛ در مقابل سران طالبان اعلام کرده‌اند که شیوه حکومت‌داری و نوع نگاه آن‌ها به مسائل مختلف از جمله فرهنگ، با دوره گذشته حاکمیت آن‌ها بر خاک افغانستان تفاوت چشمگیری دارد.خبرگزاری تسنیم در همین رابطه با ابوطالب مظفری به گفت‌وگو پرداخته و ضمن نگاهی به تاریخ تقابل با زبان فارسی، وضعیت امروز این زبان در افغانستان را نیز از منظر این شاعر مورد بررسی قرار داده است. مظفری از جمله شاعران مهاجر افغانستانی است که سال‌هاست در ایران زندگی می‌کند، اما همیشه دغدغه‌مند فرهنگ افغانستان و وطن فارسی بوده است. او می‌گوید: طالبان به لحاظ سیاسی می‌خواهد آداب بین‌المللی را رعایت کند، اما به لحاظ خشونت‌های فرهنگی با طالبان 20 سال پیش فرقی ندارد و حتی بدتر هم شده است. طالبان الآن به برخی از جنبه‌های فرهنگی آگاه شده و می‌داند که رسانه‌ها، جوامع مدنی و دانشگاه‌ها چه تأثیری بر رشد مردم دارد؛ به همین دلیل سعی در کنترل این موارد دارد و دارد روی آن کار می‌کند.مظفری ضمن اشاره به تبعات حذف زبان فارسی و تأثیر این امر بر هویت مردم افغانستان، از نگرانی جدیدی سخن می‌گوید: جایگزینی زبان انگلیسی یا عربی برای آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با این فعال فرهنگی را می‌توانید در ادامه بخوانید:*تسنیم: آقای مظفری، برای شروع به وضعیت و جایگاه زبان فارسی در افغانستان بپردازیم. زبان فارسی در این کشور به لحاظ جمعیتی چه تعداد سخنور دارد و از منظر نظام آموزشی و زبان علم‌، در مدارس و دانشگاه‌ها از چه جایگاهی برخوردار است؟افغانستان کشوری است که اقوام مختلف با گویش‌های مختلف در آن زندگی می‌کند و هر کدام زبان بومی و محلی برای خود دارد؛ به همین دلیل از دیرباز محل اقامت قومی و محلی متعدد بوده است. مسلم است که زبان فارسی به دلیل پیشینه‌ای که در این کشور داشته، زبان بین‌الاقوامی است، به طوری که همه اقوام و نژادهای مختلف با وجود داشتن زبان‌های بومی و قومی خود، در ارتباط با هم از زبان فارسی استفاده می‌کردند و می‌کنند؛ به همین دلیل این زبان جایگاه محوری و پیونددهنده بین اقوام مختلف در افغانستان است.زبان فارسی در افغانستان، زبان بین‌الاقوامی استاز سوی دیگر، همه اقوام به نحوی از مواریث زبان فارسی مانند ادبیات، تاریخ و ... استفاده می‌کنند و آن را متعلق به خود می‌دانند؛ از این جهت زبان فارسی در افغانستان، زبان اول ارتباطی و فرهنگی بوده و هنوز هم هست. اما به دلیل مسائل اقتصادی و سیاسی از یکی دو قرن گذشته به این سو، چالش‌های سیاسی این زبان را دچار مشکل کرد. این مشکلات پیش از آن وجود نداشت.همه اقوام افغانستان زبان مربوط به خود را داشتند و وقتی وارد سیاست و جامعه می‌شدند، به زبان فارسی صحبت می‌کردند. اکثر جامعه افغانستان با این زبان آشنا هستند و ممکن است حدود 20 درصد از مردم به دلیل حضور در حواشی و دور بودن از مرکز، به این زبان تکلم نکنند یا با آن آشنایی نداشته باشند.*تسنیم: اگر بخواهیم از منظر تاریخی موضوع را پیگیری کنیم، متوجه می‌شویم که جدال بین پشتو و زبان فارسی، جدالی ریشه‌دار و با سابقه است و محدود به زمان فعلی نمی‌شود. این موضوع حتی در دوران حاکمیت کرزی و اشرف غنی یا حتی پیش‌تر از آن نیز وجود داشته است. به عنوان نمونه، گفته می‌شود در دوره کمونیست‌ها انتشار مقاله یا یادداشتی در حمایت و معرفی زبان فارسی در افغانستان ممنوع بوده است. کمی به این سابقه و پیشینه اشاره کنید. این تقابل از چه زمانی شروع شد؟زبان فارسی در حال حاضر یکی از بدترین دوران تاریخی خود را سپری می‌کند؛ به این دلیل که افغانستان در حال حاضر حکومتی را بر سر کار می‌بیند که به لحاظ عصبیت‌های فکری و قومی و ارتجاع فکری و فرهنگی بی‌مانند است. چالش با زبان فارسی تقریباً چهار - پنج قرن است که در افغانستان دیده می‌شود. اگر بعد از دوره تیموریان و بعد از سقوط نادر افشار را در نظر بگیریم، می‌بینیم که در افغانستان حکومتی تشکیل شد که مؤسس آن احمدشاه ابدالی بود. ابدالی نژادش پشتون و زبانش پشتو بود. در دوره او، برای اولین‌بار بود که حکومتی روی کار آمد که زبان و فرهنگش یک مقدار متفاوت بود؛ با این حال ابدالی، فرزندان و جانشینانش از در مخالفت عینی با زبان فارسی در نیامدند، آن‌ها خود را به نحوی شاه خراسان می‌دانستند و خراسان را فرهنگ و تمدن خود می‌پنداشتند. ابدالی خاطراتش را به زبان فارسی نوشت و فرزندانش نیز به این زبان شعر می‌گفتند و زبان پشتو را روی کار نیاورده است.اولین زمزمه‌های تقابل با زبان فارسی در افغانستاناین قضیه ادامه داشت تا اینکه ما به دوران پادشاهی امیرشیرعلی‌خان می‌رسیم که مصادف است با سلطنت ناصرالدین شاه در دوران قاجاریه در ایران. امیر شیرعلی‌خان تغییراتی در ادارات ایجاد کرد و اصطلاحات نظامی و ارتشی را به زبان پشتو برگرداند و معتقد بود که این اصطلاحات به این زبان کاربرد بهتری دارد، اما با وجود همه این تغییرات، زبان کل ادارات دولتی، زبان تعلیم و تربیت و زبان شهروندان،‌ زبان فارسی بود. بعد از او، دوره‌ای ایجاد شد که جنگ‌های داخلی رخ داد.در دوران مدرن، با روی کار آمدن حبیب‌‌الله و با پایه‌گذاری نظام آموزشی جدید در کشور و روی کار آمدن روزنامه‌هایی چون «شمس النهار» ایده جدیدی متولد شد که در آن، زبان پشتو در کنار زبان فارسی قرار می‌گرفت. محمود طرزی، روشنفکر و آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...