نقد فیلم ساماریتان (Samaritan) | سیلوستر استالونه در نقش ابرقهرمانی فراموش‌شده

بیایید انتظارات‌مان را تنظیم کنیم. با فیلم فانتزی نوجوانانه‌ای مواجه‌ایم. محصول همکاری مترو گلدوین میر و بالبوا پروداکشنز، و به کارگردانی جولیوس ایوری؛ که پیش از این، فیلم نازی‌کشی خون‌بار ارباب (Overlord) را برای بد ربات، شرکت شخصی جی جی آبرامز شهیر ساخته. سیلوستر استالونه ایفاگر نقش جو، ابرقهرمان سال‌خورده‌ای است که روزی چشم‌ها را به خود خیره می‌کرده، اما فروغ گذشته‌اش را از دست داده (این موقعیت بنا است با پرسونای حرفه‌ای بازیگر محبوب هالیوود تناظری داشته‌باشد)، و سال‌های سال است که از نظرها پنهان بوده؛ اما پیگیری و کنجکاوی پسربچه‌‌ای باهوش که پیرمرد را ساماریتان، نماینده‌ی غایب خیر می‌داند، حصار خودساخته‌ی دور او را می‌شکند، و هویت واقعی‌اش را افشا می‌کند... این‌ها می‌توانست برای شکل‌گیری یک ماجراجویی سرگرم‌کننده‌ی فانتزی، کافی و به‌اندازه باشد؛ اگر فیلم تلاش می‌کرد اندکی تعین و تشخص را به نسخه‌ی خودش از تقابل ازلی-ابدی خیر و شر بیاورد.چرا کسی باید پس از به‌قتل‌رسیدن پدر و مادرش به‌دست جمعیتی از مردم شهر، تصمیم بگیرد عمر خود را صرف مبارزه برای همان مردم کند؟تیتراژ آغازین کامیک استریپ‌وار فیلم، مونتاژ فشرده‌ای است که زمینه‌ی داستانی وقایع را به‌سرعت پی‌ریزی، و مفروضاتی را به تماشاگر معرفی می‌کند که منطق‌شان زیر سؤال است. با ساماریتان و نمسیس، برادران دوقلوی جهش‌یافته‌ای آشنا می‌شویم که قدرت غیرطبیعی‌‌شان دردسرساز بوده و مورد هجوم مردم شهر قرار می‌گرفته‌اند، و نهایتا هم با توطئه‌ای وحشیانه به قصد زنده‌زنده‌ سوزاندن‌شان در خانه، پدر و مادر خود را از دست می‌دهند.پس از این اتفاق، نمسیس سودای انتقام‌جویی در سر می‌پروراند، اما ساماریتان به مبارز عدالت تبدیل می‌شود. چرا؟ مشخص نیست! اینکه مونتاژ آغازین در حد اشاره‌ی کلامی گذرایی هم که شده از خوی متفاوت دو برادر قبل از تراژدی وحشتناکی که پشت سر می‌گذارند نشانی ندارد، به کنار... اصلا چرا کسی باید پس از به‌قتل‌رسیدن وحشیانه‌ی پدر و مادرش به‌دست جمعیتی از مردم شهر، تصمیم بگیرد عمر خود را صرف مبارزه برای همان مردم کند؟!از سوی دیگر در ابتدای همین مونتاژ، مبارزه‌ی دو برادر به «مدت‌ها پیش» نسبت داده می‌شود؛ اما نه‌تنها سروشکل محیط با ظاهر شهری مدرن تفاوتی ندارد، که وقتی سکانس آغازین به پایان می‌رسد و به زمان حال می‌آییم، در همان اولین صحنه، ویدئویی درباره‌ی ساماریتان را شاهد هستیم. گویی که ماجرا مربوط‌به همین دیروز بوده و حضور ابرقهرمان مشهور از خاطر مردم خارج نشده... این نه فقط ایرادی منطقی، که ناتوانی مطلق فیلم در ایجاد حال‌و‌هوای مورد نظرش منطبق با الگوی «افسانه‌ی فراموش‌شده» است. از یک سو به زمانه‌ی دور ارجاع می‌دهد و از سوی دیگر وزن اساطیری حکایت قدیمی را با نزدیکی زیاد آن به واقعیت امروز، مخدوش می‌کند.فیلم برای افزودن جزئیات معرف هویت به طرح ساده‌ی داستانی، جهان فرضی اثر و شخصیت‌های محوری‌‌اش، کمترین کوششی به کار نمی‌بنددفیلم قصه‌ی به‌غایت ساده‌ای دارد، و در روایت‌اش هم هیچ تمهیدی به کار نمی‌گیرد که تازگی یا خلاقیتی داشته باشد؛ اما هیچ یک از این دو، مشکل حقیقی قصه و فیلمنامه نیستند. مسئله‌ی اساسی این‌جا است که فیلم برای افزودن جزئیات معرف هویت به طرح ساده‌ی داستانی، جهان فرضی اثر، و شخصیت‌های محوری‌‌اش، کمترین کوششی به کار نمی‌بندد، و از توجیه تجربه‌ی تماشایش برای مخاطب عاجز می‌ماند.ساماریتان نماد خیر است و نمسیس نماد شر. سم پسربچه‌ای کنجکاو است و سایرس خلاف‌کار آشوب‌طلب. سم از ساماریتان طرفداری می‌کند چون حامی مظلومان است، و سایرس نمسیس را الگوی خود قرار داده چون برخلاف همتای متظاهرش،‌ به ثروتمندان خدمت نمی‌کند. جو به تعمیر اشیای قدیمی می‌پردازد، چون باید به بعضی چیزها شانس دوباره داد، و در اواخر فیلم، افشای هویت واقعی شخصیت، با واضح‌ترین اشاره‌های کلامی، به همین ایده‌ی «فرصت دوباره» گره می‌خورد (البته مواجهه‌ی کاراکتر با خودِ گذشته‌اش، تنها ایده‌ی خوب فیلمنامه در پرداخت به این مایه‌ی تماتیک است)، و برای پایان‌بندی هم پیام اخلاقی آموزنده‌ای داریم به این مضمون که خیر و شر مطلقی در کار نیست و خوبی و بدی در همه است.به نظر می‌رسد آن‌چه نوشتم مروری خلاصه‌وار بر عناصر معرف داستان اثر بود، اما فیلمنامه‌ی بریگی شات، فضای خالی بین این اشاره‌های کوتاه را چندان غنی‌تر نمی‌کند! شهر گرانیت هیچ تفاوتی با شهرهای امروز ایالات متحده ندارد؛ صرفا دو انسان جهش‌یافته را در تاریخ معاصرش به چشم دیده! هیچ ایده‌ای درباره‌ی سابقه‌ی مشاهده‌ی پدیده‌های فراطبیعی در این جهان نداریم. همچنین اثری از امتدادشان در زندگی امروز مردم. برهه‌ای کاملا تصادفی از تاریخ نه‌چندان‌‌دور شهر، حضور و مبارزه‌ی نهایی دو برادر عجیب را شاهد بوده و تمام! برگردیم به زندگی عادی. این بی‌زمینگی در پرداخت عناصر فانتزی، به قدری عجیب است که سازندگان با ایده‌ی مضحک نارنجک‌های نامعمول و آن افکت سیاهی که هنگام انفجارشان رویت می‌شود، سعی می‌کنند از شدت‌اش بکاهند؛ که خب صرفا قواعد جهان داستان را شلخته‌تر می‌کنند.چطور ممکن است در سال ۲۰۲۲ داستانی درباره‌ی خیر و شر روایت کنیم، و در پرداخت به قطب شر داستان تااین‌اندازه بی‌ظرافت و سهل‌انگار باشیم؟چطور ممکن است در سال ۲۰۲۲ داستانی درباره‌ی خیر و شر روایت کنیم و در پرداخت به قطب شر داستان تااین‌اندازه بی‌ظرافت و سهل‌انگار باشیم؟ سایرس (با بازی قابل‌توجه پیلو اسبک) چه تمایزی از هر خلاف‌کار خرده‌پای خیابانی قابل‌تصور دارد؟ فیلم نه‌تنها ایده‌ی طرفداری او از نمسیس را در مقابل طرفداری سم از ساماریتان، به‌عنوان زیرمتن تاثیر فرهنگی ابرقهرمان‌ها توسعه نمی‌دهد، که مختصات خودِ کاراکتر را هم مجزا از این شیفتگی بی‌مزه، تعریف‌نشده می‌گذارد. آنارشیسمی که او به جهان داستان می‌آورد، با توسل به ایده‌ی فقر و بحران اقتصادی، به‌شدت بی‌اصالت است، و آن ارجاعات گل‌درشت به شخصیتِ بِین از شوالیه‌ی تاریکی برم آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...