هنرمند فقط مرد بلوند و چشم آبی نیست

پیام فروتن و سیما قاسمی با ترجمه کتاب «اطلس هنر» نوشته «جان اونینز» این روزها در بازار کتاب‌های هنری و تاریخ هنر کاری متفاوت را ارایه کرده‌اند، کتابی که در ترکیب و ظاهر و روایت متفاوت است از تمام کتاب‌هایی که در بازار وجود دارد. با پیام فروتن و سیما قاسمی در روزی که برای رونمایی از «اطلس هنر» به خبرآنلاین آمده بودند به گفتگو نشستیم که مشروح آن را می خوانید:چه ضرورتی شما را به فکر ترجمه این کتاب انداخت و این اطلس چه ویژگی داشت؟ پیام فروتن: اطلس در رشته‌های مختلفی ازجمله جغرافیا، فیزیک، شیمی و... وجود دارد، وجود اطلس رشته‌ هنر در ایران یک ضرورت بود تا پژوهشگران بتوانند از طریق نقشه دریافت دقیق‌تری از هنر داشته باشند. این کتاب ویژگی‌هایی دارد، اول اینکه کتاب به‌روزی است، دوم این کتاب علاوه بر آنکه اطلس است یک تاریخ هنر نیز محسوب می‌شود؛ اما بدون آن نگاه رایج در غرب. وقتی کتاب‌های تاریخ هنر مثل جانسون، گامبریج و... را نگاه می‌کنیم عموماً روایتی غربی از هنر است و هنرمندی که این مورخان در کتاب‌های خود معرفی می‌کنند مرد بلوند و چشم آبی غربی است.یعنی همه تاریخ هنر از نگاه یک تاریخ‌نگار غربی بررسی می‌شود. حتی من وقتی یک کتاب تازه تاریخ‌نگاری هنر را ترجمه کردم، متوجه شدم سرشار از غلط است. آن‌ها عصر برنز، صنایع‌دستی و خیلی چیزهای دیگر را متعلق به فرهنگ غرب می‌دانستند. درحالی‌که این کتابی که ما ترجمه کردیم یک ویژگی بارز دارد و این است که توسط ۷۰ نفر نوشته شده و جان اونینز فقط دبیر مجموعه نویسندگان بوده است. نکته موردتوجه اینکه هر کدام از نویسندگان در دانشگاه‌های بزرگ دنیا تحصیل کردند و متخصص یک نقطه خاص از جهان هستند. مثلاً بخش خاورمیانه این کتاب توسط یک متخصص خاورمیانه که خود اهل همین منطقه است نوشته شده.بنابراین آن تعصبات نژادی اصلاً در این اطلس دیده نمی‌شود و کتاب بسیار به واقعیت نزدیک است. مثلاً تحلیلی که نویسنده از انقلاب ایران انجام داده است تحلیل بسیار درستی است. علاقه‌مندان به تاریخ هنر به‌واسطه این کتاب، می‌توانند تاریخ‌نگاری‌های مختلف را با هم مقایسه کنند.به همین دلایل من و خانم سیما قاسمی از سال ۹۴، شروع کردیم به ترجمه و جلو آمدیم. بخش درست کردن نقشه‌های این اطلس کار بسیار سختی بود. برای آن‌که هم نیاز به کار ترجمه داشت و هم نیاز به کارهای گرافیکی که خب همه را انجام دادیم. همان‌طور که خودتان گفتید، اطلس‌هایی که توسط غربی‌ها تنظیم شده نگاه غلط دارند و حتی گاهی بدون دانش و صرفاً با تصوری از خاورمیانه می‌نویسند اشاره‌ام حتی به اورینتالیسم ادوارد سعید است، با توجه به اینکه اطلس طبق گفته خودتان این ویژگی را ندارد، آیا شما این کتاب را از بین بقیه آثار مشابه ممتاز می‌دانید؟ پیام فروتن: «من اطلس دیگری درزمینهٔ هنر ندیدم و این کتاب را در کتابخانه گردی‌هایی که در آمریکا داشتم پیدا کردم. انجام دادم پیدا کردم» پس شما به خاطر نگاه درستی که این کتاب نسبت به هنر شرق داشت، آن را ترجمه کردید؟ پیام فروتن: «ما از ابتدا نمی‌دانستیم که این کتاب تا این اندازه نگاه ممتازی دارد و بعد از اینکه مدتی از ترجمه گذشت فهمیدیم، حتی در یک جایی فهمیدیم که چیزهایی که در مورد شرق و خاورمیانه نوشته شده بسیار دقیق‌تر و جذاب‌تر از تاریخ نگاریهای مشابه نوشته شده است. سیما قاسمی: «ویژگی کتاب این است که به هنر نگاه قطبی ندارد هنر را برای زندگی ضروری می‌داند. در واقع هنر را چیزی می‌داند که در روال عادی زندگی شکل گرفته است. ضمن این‌که حین خواندن این کتاب شما می‌توانید هنر را از نظر تاریخی بررسی کنید، مثلاً ما می‌توانیم ببینیم، ۲۵ هزار سال قبل از میلاد در خاورمیانه چه اتفاقی افتاده است و برعکس در آمریکا چه اتفاقی افتاده؟ به خاطر همین ویژگی می‌توان حین خواندن نقاط مختلف جهان را با هم مقایسه کنید.» با توجه به اینکه در مورد تفاوت نقاط مختلف جهان گفتید، شما در شکل روایت هم بین مثلاً بخش آمریکا و خاورمیانه تفاوتی قائل شدید و نوع روایت متفاوت بود؟ سیما قاسمی: «طبیعتاً چون تعداد نویسندگان زیاد است، نگاه و روش روایت هر کدام هم متفاوت است. این نوع نوشتار است که متفاوت بود، مثلاً یک نویسنده به‌صورت بدوی نوشته است و یک نویسنده سخت‌تر نوشته است. به‌طور کلی تفاوت نوع نوشتار نویسنده‌ها بیشتر در بحث نگارشی حس می‌شد. پیام فروتن: «خود اونینز به‌عنوان سردبیر برای جمع‌آوری سختی زیادی کشیده است. مثلاً نویسنده‌های آمریکایی خیلی صریح، شفاف و با جملات کوتاه منظور را می‌رسانند. اروپایی‌ها شاعرانگی بیشتری دارند. وقتی به شرق و خاورمیانه می‌رسیم دیگر جملات کاملاً پیچیده هستند، استعاره‌ها، کنایه و پیچیدگی‌هایی نگارشی بیشتر می‌شوند. جان اونینز خیلی تلاش کرده که این متون را یک دست کند، ما هم خیلی تلاش کردیم یک‌دست‌تر کنیم. می‌شود گفت برای ما در ترجمه بیشتر از کار لغوی، ترجمه مفهوم اهمیت داشته است.» با توجه به اینکه خود شما گفتید این اطلس نگاه جامعی دارد، آیا توانسته با بقیه کتاب‌های تاریخ هنر رقابت کرده و پا به‌پای آن‌ها پیش رود؟ پیام فروتن: «در بخش ایران این کتاب یک جمله‌ای گفته شده است که من احساس می‌کنم بسیار اندیشمندانه است و کسی تا به حال به آن اشاره نکرده، نوشته است: «با انقلاب اسلامی، در سال ۷۸ یا ۷۹، هنرمندان ایرانی به آنچه می‌خواستند رسیدند»، این جمله کاملاً کانسپت ایران قبل از انقلاب و بعد از انقلاب را نشان می‌دهد. ما می‌بینیم که در فیلم‌ها فارسی ما، تشیع نقش بسیار پررنگی دارد و اینکه نویسنده توانسته با یک جمله این را نشان دهد شاهکار است. در بقیه موارد خب مثلاً ما مسلط به هنر چین نیستیم، اما قطعاً خط به خط این کتاب یک ایده و طرح خوب پژوهشی است. مثلاً خیلی از کتاب‌ها و اطلس‌ها صنایع‌دستی را جز هنر حساب نکرده‌اند، اما در این کتاب به همه این جزئیات توجه شده. حتی به هنری که شاید در یک جای دنیا است و کسی حتی اسمی برایش نداشته همه پرداخته است.» سیما قاسم آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...