اسباب‌بازی‌های اسرارآمیز باستانی، آیا کودکان هزار سال پیش وسایل بازی داشتند؟

نزدیک به دو دهه از زمان حفاری منطقه‌ی تل جمه توسط باستان‌شناسی به نام گاس وان بیک می‌گذرد. این منطقه در حدود ۳۸۰۰ تا ۲۲۰۰ سال قبل، اقامتگاه آشوریان بود. وان بیک اشیای زیادی را در این منطقه کشف کرد به‌طوری‌که نزدیک به ۴۰ سال طول کشید تا موزه‌ی اسمیتسونین تمام آن‌ها را دسته‌بندی کند. این اشیا عبارت‌اند از: سکه‌ها، تکه جواهرات، طلسم‌ها و مقدار زیادی کوزه‌‌ی سفالی.اما برای وان بیک، یکی از اکتشاف‌های این مجموعه با بقیه متفاوت بود: ۱۷ دیسک کوچک گرد که برخی از آن‌ها از گچ و برخی دیگر از سنگ ساخته شده بودند، اما اغلب نمونه‌های بازیافتی تکه‌های سفال بودند و دو سوراخ در مرکز داشتند. وان بیک اولین باستان‌شناسی نبود که اشیای این‌چنینی را کشف می‌کرد و آخرین نفر هم نبود. این اشیا در نقاط مختلف ژاپن، مصر، هند و آمریکا کشف شدند. برای مثال سه شیء با این مشخصات در شهر نیویورک و مقر ارتش بریتانیا در حین جنگ استقلال آمریکا کشف شدند. اشیای دیگری هم با قدمت ۴۰۰۰ سال در نقاط دیگر کشف شدند. به باور برخی باستان‌شناس‌ها این اشیا دکمه و به عقیده‌ی برخی دیگر وزنه‌های نساجی، کوزه‌های سوراخ‌‌دار یا اشیای ساده‌ی متفرقه بودند؛ اما این اشیا تداعی‌کننده‌ی چیز دیگری برای وان بیک بودند. او می‌گوید:به یاد می‌آورم در سال‌های کودکی با اشیای مشابهی بازی می‌کردم. رشته‌های نخی که از سوراخ رد شدند و سپس رشته را می‌کشیدیم و دیسک‌ها می‌چرخیدند. او این اشیا را با نام دوران کودکیش یعنی «وزوز» می‌شناسد.با اینکه تعدادی از پژوهشگرهای اولیه این اشیا را اسباب‌بازی می‌دانستند، پژوهشگرهای دیگر در این مورد شک داشتند؛ زیرا صرفاً تکیه بر خاطرات کودکی و نسبت دادن تجربه‌ی کنونی به تمدنی در گذشته‌های دور حتی در بهترین حالت هم روشی غیرآکادمیک به نظر می‌رسد. راز اسباب‌بازی‌های باستانی مثل «وزوز» تنها یکی از چندین معماهای باستانی مربوط به بازی کودکان است و بسیاری از نواقص پژوهشی را آشکار می‌کند. می‌دانیم در گذشته هم کودکان بازی می‌کردند. همچنین می‌دانیم اغلب اوقات با اشیا بازی می‌کردند؛ اما پرسش‌های دیگری باقی می‌مانند مثلا با چه اشیایی و چگونه بازی می‌کردند؟ پاسخ به این پرسش‌ها بسیار دشوار است.اما درک چگونگی بازی کودکان اهمیت زیادی دارد و سال‌ها موضوع بسیاری از بحث‌ها بوده است. کودکی برای نسل‌های گذشته دقیقاً چه معنای داشت؟ آیا اصلاً معنایی داشت؟ فیلیپ آریس، مورخ آماتور فرانسوی در دهه‌ی ۱۹۶۰ این نظریه را ارائه کرد: در اغلب دوره‌های تاریخی، مرگ و میر کودکان به قدری زیاد بود که والدین تمایلی به سرمایه‌گذاری بر احساسات یا متعلقات فرزندانشان نداشتند درنتیجه با فرزندان خود مانند بزرگسالان کوچک رفتار می‌کردند. همین مسئله به بازی هم تعمیم داده می‌شود. آریس می‌نویسد پس از سن نوزادی، کودکان دیگر اسباب‌بازی یا بازی‌های مخصوص به خود را نداشتند؛ بلکه با اشیای متعلق به بزرگسالان بازی می‌کردند.حجاری متعلق به قرن نهم پیش از میلاد در ترکیه دو مرد را در حال بازی با فرفره نشان می‌دهدبا اینکه جامعه‌ی علمی بخش زیادی از نظریه‌ی آریس را رد کرد، بسیاری از باورهای او باقی ماندند؛ اما باستان‌شناسان به‌ویژه گروهی که به بررسی کودکی می‌پرداختند مخالف این باورها هستند؛ و یکی از بزرگ‌ترین اصول این بحث مرتبط با یافته‌های حول محور بازی کودکان است. ورونیک داسن، استاد باستان‌شناسی کلاسیک و تاریخ هنر دانشگاه فرایبورگ سوئیس و سرپرست پروژه‌ی Locus Ludi در رابطه با بازی‌های یونانی رومی و یکی از مؤلفان کتاب بازی باستانی که در سپتامبر ۲۰۲۲ منتشر شد، بر این باور است:اغلب اوقات تصور می‌شد هیچ احساساتی در قبال کودکان وجود ندارد. به‌طوری‌که کودکی تنها مقطعی در زندگی بود که به‌سرعت می‌گذشت و سپس کودک با تبدیل شدن به بزرگسال، ماهیت وجودی کامل به خود می‌گرفت؛ اما این باور حقیقت ندارد. کودکان ویژگی خاصی داشتند و این ارزش خاص براساس علاقه‌ی آن‌ها به بازی آشکار می‌شد و بزرگسالان هم این را می‌دانستند.مشکل اینجا است که از دیدگاه تاریخی کودکان توسط جامعه‌ی علمی نادیده گرفته می‌شوند. گرت لیلهامر باستان‌شناس پروژه‌ی «کودکی متولد شد: دنیای کودکی در چشم‌انداز باستانی» (سال ۱۹۸۹) می‌نویسد:دنیای کودک در بسیاری از پژوهش‌های باستان‌شناسی نادیده گرفته شده است. تعداد کمی از باستان‌شناس‌ها به بررسی این سوژه پرداختند یا آن را موضوع اصلی پژوهش‌های خود قرار دادند. اما پژوهش‌های محدود به این معنی نیست که کودکان بخش ارزشمندی از جامعه نبودند یا فعالیت‌ها یا اشیای خاصی برای کودکان ساخته نمی‌شدند. بلکه شواهد ریشه‌شناسی برای این ادعا وجود دارند: کلمه‌ی یونانی باستان برای کودک به معنی «شخصی است که بازی می‌کند» و برخی از فیلسوف‌ها کودکی را به‌عنوان مرحله‌ای از زندگی تعریف می‌کنند که متمرکز بر بازی است. به گفته‌ی ماریا سومر، یکی از مؤلفان کتاب مراقبت، اجتماعی‌سازی و بازی در آتیکای باستان:افلاطون و ارسطو هر دو درباره‌ی اهمیت بازی و فایده‌ی آن برای رشد و پرورش کودک سخن گفته‌اند. آن‌ها در واقع به والدین توصیه‌ می‌کنند به فرزندان خود اجازه‌ی بازی بدهند؛ و جالب‌تر از آن مدرسه رفتن در یونان باستان از سن هفت سالگی آغاز می‌شد و تا قبل از آن کودکان را به بازی توصیه می‌کنند.اما تعیین روش دقیق بازی کودکان در حدود ۲۰۰۰، ۵۰۰۰ یا ۲۵ هزار سال پیش و اینکه دقیقاً با چه اشیایی بازی می‌کردند مستلزم پژوهش‌های حدسی، محاسباتی و جسورانه است.پرسش‌های پایداراغلب اشیای بازی از مواد طبیعی مثل چوب یا کاه ساخته می‌شدند بنابراین بعید است تا امروز سالم باقی مانده باشند. برای مثال عروسک‌هایی را درنظر بگیرید که از نی ساخته می‌شدند یا بازی‌هایی که وسایلشان استخوان‌ها بودند؛ اما حتی در مواجه با پایدارترین شواهد باستانی، چالش‌هایی وجود دارند.برای مثال، زمینه یکی از مهم‌ترین سرنخ‌های باستان‌شناس‌ها برای تعین ماهیت و کاربرد اشیا است. اگر فنجانی در بخشی از خانه در کنار بشقاب‌ها و آموزش آشپزی و مطالب جالب جدید...